TÜBİTAK AYEK Etik İhlal Türleri ve Cezaları 2025

Akademik araştırma ve yayın süreçlerinde etik kurallara uygunluk, bilimsel çalışmaların güvenilirliğinin temel taşıdır. TÜBİTAK Araştırma ve Yayın Etiği Kurulu (AYEK), Türkiye'de bilimsel etik ihlallerini değerlendiren ve yaptırım uygulayan en yetkili kurumlardan biridir. Bu rehberde, TÜBİTAK AYEK Yönetmeliği kapsamındaki etik ihlal türleri, yaptırım süreleri ve iptal davası süreçlerini detaylı olarak inceliyoruz.

TÜBİTAK AYEK Nedir?

TÜBİTAK Araştırma ve Yayın Etiği Kurulu (AYEK), TÜBİTAK bünyesinde faaliyet gösteren ve aşağıdaki konularda etik ihlal değerlendirmesi yapan kuruldur:

• TÜBİTAK'a önerilen veya desteklenen akademik projeler
• TÜBİTAK tarafından sonuçlandırılan araştırma destekleri
• Teşvik ve ödül faaliyetleri
• TÜBİTAK tarafından yayımlanan veya yayımlanmak üzere gönderilen her türlü bilimsel yayın

AYEK, etik ve bilimsel ölçütler konusunda farkındalık oluşturmak ve etik kurallara aykırı davranışları değerlendirmekle görevlidir. Kurul, tüm inceleme ve değerlendirmelerini gündemine alınmasından itibaren 6 (altı) ay içinde tamamlamayı esas alır.

TÜBİTAK AYEK Etik İhlal Türleri

TÜBİTAK AYEK Yönetmeliği'nde tanımlanan etik ihlal türleri şunlardır:

1. Uydurma (Fabrication)

Araştırma sürecinde gerçekte var olmayan veri, bulgu veya sonuçların üretilmesi ve bunların gerçekmiş gibi sunulmasıdır. Bu ihlal türü, bilimsel güvenilirliği temelden sarsan en ağır ihlallerden biridir.

Örnek: Laboratuvar deneylerinde hiç yapılmamış ölçümlerin sonuç olarak raporlanması.

2. Çarpıtma (Falsification)

Araştırma verilerinin, kayıtların veya sonuçların kasıtlı olarak değiştirilmesi, manipüle edilmesi veya çıkarılmasıdır. Gerçek verilerin yanıltıcı şekilde sunulması bu kapsamda değerlendirilir.

Örnek: İstenmeyen sonuçların veri setinden çıkarılması veya istatistiksel değerlerin değiştirilmesi.

3. Aşırma (İntihal/Plagiarism)

Başkalarına ait fikir, yöntem, veri, uygulama, yazı veya eserlerin tamamının ya da bir kısmının kaynak göstermeksizin kendi eseri gibi sunulmasıdır. İntihal iddiasının ispatı sürecinde bilirkişi incelemeleri önemli rol oynar.

Akademik çevrelerde en sık karşılaşılan etik ihlal türlerinden biri olan intihal konusunda intihal sucu nedir yazımızda detaylı bilgi bulabilirsiniz.

4. Tekrar Yayım (Duplicate Publication)

Daha önce yayımlanmış bir çalışmanın aynı veya büyük ölçüde benzer içerikle yeni bir yayın olarak tekrar sunulmasıdır. Aynı verilerden farklı dillerde veya farklı dergilerde yayın yapmak da bu kapsamda değerlendirilebilir.

5. Dilimleme (Salami Slicing)

Bir araştırmanın bütünlüğünü bozmadan tek bir yayın olarak sunulabilecek sonuçların, yayın sayısını artırmak amacıyla birden fazla parçaya bölünerek ayrı yayınlar halinde sunulmasıdır.

6. Destekleyen Kuruluşu Belirtmeme

Desteklenerek yürütülen araştırmaların sonuçlarını içeren sunum veya yayınlarda destek veren kurum ya da kuruluşun katkısının belirtilmemesidir. TÜBİTAK destekli projelerde bu husus özellikle önemlidir.

7. Haksız Yazarlık (Gift/Ghost Authorship)

• Hediye yazarlık: Araştırmaya katkısı olmayan kişilerin yazar olarak eklenmesi
• Hayalet yazarlık: Araştırmaya önemli katkı sağlayan kişilerin yazar listesine dahil edilmemesi
• Yazarlık sırası manipülasyonu: Katkı oranına uygun olmayan yazar sıralaması yapılması

8. Kendi Çalışmasından Usulsüz Alıntı (Self-Plagiarism)

Yayımlanmış veya yayına sunulmuş kendi çalışmasından usulüne uygun olarak kaynak göstermeden alıntı yapmaktır. Kendi eserine atıf yapmamak intihal midir? sorusu akademisyenler tarafından sıkça sorulmaktadır.

9. Kurumca Sağlanan Kaynakları Usulsüz Kullanma

TÜBİTAK tarafından sağlanan maddi kaynakların, ekipmanların veya imkânların amacına veya usulüne aykırı biçimde kullanılmasıdır.

10. Kabul ve Taahhüt Beyanlarına Uymama

Kuruma sunulan araştırma, yayın ve diğer faaliyetlerde öngörülen kabul ve taahhüt beyanlarına uymamak, doğru olmayan, yanıltıcı veya eksik beyanda bulunmaktır.

11. Görevi İhmal veya Kötüye Kullanma

TÜBİTAK'ın iş ve değerlendirme süreçlerinde yer alan aşağıdaki görevleri yerine getirirken usulüne uygun davranmamak:

• Hakem
• Danışman
• Uzman
• Editör
• Panelist
• Moderatör
• İzleyici
• Raportör
• Komite veya kurul üyeliği

12. Asılsız Etik İhlal İddiası

Asılsız veya dayanaksız olarak etik kural ihlali iddiasında bulunmak da yaptırım gerektiren bir ihlal türüdür.

TÜBİTAK AYEK Etik İhlal Cezaları ve Yaptırım Süreleri

Etik kural ihlali tespiti yapılması durumunda, Kurul öncelikle ihlalin kasıt veya ağır ihmal sonucu gerçekleşip gerçekleşmediğini değerlendirir.

Uyarı Kararı (Ceza Verilmemesi)

İhlalin kasıt veya ağır ihmal sonucu gerçekleşmediğine karar verilirse:

• Ceza verilmeyebilir
• İlgili kişi, sonraki bilimsel çalışmalarında dikkatli olması konusunda Kurul Başkanı tarafından yazılı olarak uyarılır

Süreli Yaptırımlar (Kademeli Cezalandırma)

Etik kurallara aykırı davranışın kasıt veya ağır ihmal sonucu gerçekleşmesi halinde, ihlalin niteliği ve kusurun ağırlığına göre aşağıdaki süreli yaptırımlar uygulanır:

• Destekleyen kuruluşu belirtmeme halinde 6 ay - 1 yıl,
• Kendi çalışmasından usulsüz alıntı halinde 6 ay - 1 yıl,
• Kabul ve taahhüt beyanlarına uymama halinde 1 - 3 yıl,
• Tekrar yayım ve dilimleme halinde 1 - 2 yıl,
• Uydurma, çarpıtma, aşırma (intihal), haksız yazarlık, kaynakları usulsüz kullanma, görevi ihmal veya kötüye kullanma halinde 1 - 5 yıl arasıdır.

Yaptırım Kararının Sonuçları

Yaptırım kararı alındığında aşağıdaki kısıtlamalar uygulanabilir:

1. Görev Sonlandırma: TÜBİTAK tarafından desteklenen veya yürütülmekte olan tüm proje ve etkinliklerdeki görevler sonlandırılır.
2. Başvuru Yasağı: Yaptırım süresi boyunca TÜBİTAK'a yapılacak yeni başvurular kabul edilmez.
3. Yayın ve Sunum Yasağı: Yaptırım süresince TÜBİTAK yayın organlarında yayın yapılmasına ve TÜBİTAK destekli toplantılarda sunum yapılmasına izin verilmez.
4. Devam Eden Görevlerde Karar: Kusurun ve yaptırım sonuçlarının ağırlığı dikkate alınarak, Kurulun önerisi ile Başkan tarafından mevcut görevlerin devam edip etmeyeceğine karar verilir.

Kurum Bildirimi

TÜBİTAK AYEK Yönetmeliği'nin 10. maddesinin 7. fıkrası uyarınca, yaptırım kararı alınan kişinin bağlı bulunduğu kurum veya kuruluşun üst yöneticisine "gizli belge" formatında yazılı olarak bildirilir. Bu bildirim, üniversitelerde ayrı bir disiplin soruşturması başlatılmasına yol açabilir.

TÜBİTAK AYEK Etik İhlal Soruşturması Süreci

Savunma Hakkı

Kurul, incelemenin herhangi bir aşamasında:

• Bir veya daha fazla danışmandan görüş alabilir
• Kurum birimlerinden görüş isteyebilir
• Etik kural ihlalinde bulunduğu iddia edilen kişiden açıklama veya savunma isteyebilir

Önemli: Etik kural ihlali kararı verilebilmesi için kişinin savunmasının alınması zorunludur.

Savunma hazırlanırken intihal soruşturması savunma örneği yazımızdan yararlanabilirsiniz.

Değerlendirme Kriterleri

Yaptırım kararında dikkate alınan hususlar:

• İhlalin niteliği
• Kusurun ağırlığı
• Yaptırım kararının olası sonuçları
• Kasıt veya ağır ihmalin varlığı
• İnandırıcı ve yeterli belgelerin mevcudiyeti

TÜBİTAK AYEK Etik İhlal Cezasına İptal Davası

TÜBİTAK tarafından verilen etik ihlali ve yaptırım kararlarına karşı başvurulacak yargı yolu İdari Yargı'dır.

Görevli ve Yetkili Mahkeme

Kararın iptali istemiyle Ankara İdare Mahkemesi'nde iptal davası açılmalıdır. İdari işlemin iptali davası hakkında detaylı bilgiye ulaşabilirsiniz.

Dava Açma Süresi

• İdari işlemin tebliğinden itibaren 60 gün içinde dava açılmalıdır
• 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu'nun 11. maddesi kapsamında üst makama başvuru yapılması halinde süre işlemeyecektir.
• Adli tatil döneminde süreler durur.

Uyarı: Süre aşımı nedeniyle birçok dava reddedilmektedir. Bu nedenle tebligat tarihinin dikkatli takip edilmesi büyük önem taşır.

Yargılama Süreci

İptal davası yargılaması şu şekilde ilerler:

1. Dosya İncelemesi: Mahkeme, tarafların iddia ve savunmalarını, sunulan delilleri dosya üzerinden inceler.
2. Bilirkişi İncelemesi: Etik ihlal (aşırma, haksız yazarlık vb.) iddialarının teknik bir inceleme gerektirmesi nedeniyle, mahkemeler genellikle bilirkişi raporlarına dayanarak karar verir.
3. İspat Yükü: İhlalin varlığı veya yokluğu bilirkişi raporlarıyla ispatlanır.

İstinaf ve Temyiz

• İdare Mahkemesi kararlarına karşı Bölge İdare Mahkemesi'ne istinaf başvurusunda bulunulabilir
• İstinaf kararlarına karşı koşulları oluşması halinde Danıştay'a temyiz başvurusu yapılabilir.

İstinaf süreci hakkında idare mahkemesi istinaf dilekçesi örneği yazımız yol gösterici olacaktır.

TÜBİTAK AYEK Kararı ve Üniversite Disiplin Soruşturması

TÜBİTAK AYEK yaptırım kararları ile üniversite disiplin cezaları ayrı idari işlemlerdir ve ayrı yargısal süreçlere tabidir.

AYEK Kararının Üniversiteye Bildirimi

Yönetmeliğin 10/7 maddesi uyarınca, yaptırım kararı ilgilinin bağlı olduğu kurumun üst yöneticisine bildirilir. Bu bildirim sonrasında:

• Üniversite rektörlüğü ayrı bir etik ihlal disiplin soruşturması başlatabilir.
• Memur disiplin soruşturması genel hükümlerine ve 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu'na genel hükümlerine göre işlem yürütülür.

Olası Disiplin Cezaları

TÜBİTAK AYEK kararı sonrasında üniversite tarafından verilebilecek disiplin cezaları:

• Uyarma
• Kınama
• Aylıktan kesme
• Kademe ilerlemesinin durdurulması
• Üniversite öğretim mesleğinden çıkarma (en ağır ceza)

Disiplin cezasına itiraz dilekçesi örneği olarak yer verdiğimiz dilekçe örneğinden faydalanabilirsiniz.

İki Ayrı Hukuki Süreç

1. TÜBİTAK AYEK Kararına İptal Davası: Ankara İdare Mahkemesinde
2. Üniversite Disiplin Cezasına İptal Davası: Üniversitenin bulunduğu yer İdare Mahkemesinde

Her iki dava da bağımsız olarak yürütülür ve birbirinin sonucunu beklemek zorunlu değildir.

Etik İhlal Zamanaşımı

İntihal ve etik ihlalinde zamanaşımı konusu önemli bir hukuki meseledir.

• İki yıllık zamanaşımı süresi, ihlalin işlendiği tarihten değil, kurumun ihlalden haberdar olduğu tarihten itibaren başlar
• Meslekten çıkarma cezası gerektiren hallerde bu süre altı yıldır

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

TÜBİTAK AYEK kararına nasıl itiraz edilir?

TÜBİTAK AYEK kararına karşı idare mahkemesinde iptal davası açılmalıdır. Kararın tebliğinden itibaren 60 gün içinde dava açılması gerekmektedir.

TÜBİTAK etik ihlal cezası ne kadar sürer?

İhlalin türüne göre 6 ay ile 5 yıl arasında değişen süreli yaptırımlar uygulanmaktadır. En hafif ihlaller (destekleyen kuruluşu belirtmeme) 6 ay - 1 yıl, en ağır ihlaller (uydurma, çarpıtma, aşırma) 1-5 yıl arasında cezalandırılır.

İntihal tespit edilirse ne olur?

İntihal (aşırma) tespit edilmesi halinde 1-5 yıl arası süreli yaptırım, TÜBİTAK projelerinden men, yayın yasağı ve bağlı olunan kuruma bildirim yapılır. Üniversite ayrıca kendi disiplin soruşturmasını başlatabilir.

TÜBİTAK AYEK incelemesi ne kadar sürer?

Kurul, tüm inceleme ve değerlendirmelerini gündemine alınmasından itibaren 6 ay içinde tamamlamayı esas alır.

Kasıt olmadan yapılan etik ihlal cezalandırılır mı?

Kurul, ihlalin kasıt veya ağır ihmal sonucu gerçekleşmediğine karar verirse ceza vermeyebilir; bu durumda ilgili yazılı olarak uyarılır.

TÜBİTAK AYEK kararı üniversitedeki görevimi etkiler mi?

Evet, AYEK kararı bağlı olunan kuruma bildirilir ve üniversite ayrı bir disiplin soruşturması başlatabilir. Bu soruşturma sonucunda meslekten çıkarma dahil çeşitli disiplin cezaları verilebilir.

Hukuki Destek

TÜBİTAK AYEK etik ihlal soruşturması veya yaptırım kararıyla karşı karşıyaysanız, uzman bir etik ihlal avukatı ile çalışmanız büyük önem taşımaktadır. Akademik dava avukatı desteği ile:

• Savunma hazırlığı
• İptal davası açılması
• İstinaf ve temyiz başvuruları
• Paralel disiplin soruşturması takibi

süreçlerinde profesyonel hukuki yardım alabilirsiniz.

Yasal Uyarı: Bu makale genel bilgilendirme amacıyla hazırlanmış olup, hukuki tavsiye niteliği taşımamaktadır. Her somut olay kendine özgü koşullar içerdiğinden, bireysel durumunuz için mutlaka uzman bir avukata danışmanızı öneririz.