Fazla mesai ücreti ve fazla mesai davası 4857 sayılı İş Kanunu’nun 41-43. maddelerinde, ve İş Kanununa İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliğinde düzenlenmiştir. Bu makalemizde fazla mesai ücreti ve fazla mesai davası konularını açıklamaya ve fazla mesai ücreti nasıl hesaplanır gibi sorulara cevap bulmaya çalışacağız. Yine fazla mesai zamanaşımı ve fazla mesai ücretine uygulanacak faiz gibi konuları yargıtay kararları ışığında irdeleyeceğiz.
Fazla Mesai Ücreti Nedir?
Fazla mesai ücreti, İş Kanununda feshe bağlı olmayan işçilik alacakları içinde yer almaktadır. Dolayısıyla iş sözleşmesinin haklı feshi veya haksız feshi ayrımı olmaksızın işçiye fazla mesai ücretinin ödenmesi gerekir. Fazla çalışma yapılmasına rağmen ödenmeyen fazla mesai ücretleri, açılacak fazla mesai davası ile işverenden tahsil edilir.
4857 sayılı İş Kanunu’nun 41. maddesine göre;
Ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle fazla çalışma yapılabilir. Fazla çalışma, Kanunda yazılı koşullar çerçevesinde, haftalık kırkbeş saati aşan çalışmalardır. 63 üncü madde hükmüne göre denkleştirme esasının uygulandığı hallerde, işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık iş süresini aşmamak koşulu ile, bazı haftalarda toplam kırkbeş saati aşsa dahi bu çalışmalar fazla çalışma sayılmaz.
İş Kanununa İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliğinin 9. maddesine göre;
Fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma yaptırmak için işçinin yazılı onayının alınması gerekir. Zorunlu nedenlerle veya olağanüstü durumlarda yapılan fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma için bu onay aranmaz.
Diğer yandan günde 11 saati aşan çalışma varsa, haftalık çalışma süresi 45 saati geçmiyor olsa bile işçi fazla mesai ücretine hak kazanır.
Yine gece çalışmaları da 7,5 saati aşamaz. Eğer bu süreyi aşan bir gece çalışması varsa bu durumda haftalık 45 saat olan yasal çalışma sınırı aşılmamış olsa da günde 7,5 saati aşan çalışmalar için fazla çalışma ücreti ödenmelidir.
Fazla Mesai Ücreti Hesaplama
Fazla mesai ücreti hesaplama konusuna geçmeden önce fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma kavramlarının irdelenmek ve aradaki farkı anlamak gerekir. Fazla çalışma yani fazla mesai haftalık 45 saati aşan çalışmalardır. Fazla sürelerle çalışma ise haftalık mesai süresinin haftalık 45 saatin altında belirlendiği hallerde, 45 saate kadar yapılan çalışmalardır.
Peki fazla mesai ücreti nasıl hesaplanır?
- Fazla mesai ücreti hesaplaması her bir fazla çalışma saati için verilecek ücret, normaldeki saatlik çalışma ücretinin yüzde elli yükseltilmesi ile hesaplanır. Yani fazla mesai hesaplama yapılırken saatlik ücretin %150’si ödenir.
- Fazla sürelerle çalışma ücreti hesaplaması ise her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde yirmibeş yükseltilmiş halidir. Fazla sürelerle çalışma ücreti hesaplamasında saatlik ücretin %125’i ödenir.
- Fazla mesai ücreti ait olduğu dönem ücretiyle hesaplanır. Son ücrete göre hesaplama yapılamaz.
- Ancak işçiye prim ödeniyorsa bu durumda işçinin mesaisi artıkça prim alacağı artacağından, bir anlamda yüzde usulü ile çalışması söz konusu olduğundan fazla çalışma ücretinin yüzde usulünde olduğu gibi sadece zamlı kısmının (%50) hesaplanması gerekir.
- Fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma halinde karşılığının muhakkak zamlı ücretle ödenmesi zorunlu değildir. İş kanunu işçiye ücret yerine serbest zaman kullanma hakkı da tanımıştır. Bu durumda işçi dilerse fazla çalıştığı her bir saat için bir saat otuz dakika, fazla sürelerle çalıştığı her saat içinse bir saat onbeş dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir. Serbest zaman altı ay içinde, çalışma süreleri içinde olmak kaydıyla kesintisiz biçimde kullandırılmalıdır.
Fazla Mesai Ücretinde İspat ve Deliller
Fazla çalışmanın varlığının doğru biçimde tespit edilmesi ve fazla çalışma ücretinin doğru biçimde hesaplanması, işçilik alacakları davalarının önde gelen sorunlarındandır. Fazla çalışma yaptığını iddia eden işçi bu iddiasını, fazla çalışma yaptığı gün ve saatleri ispat etmek zorundadır. Dolayısıyla fazla mesai yapıldığının ispat yükü işçi üzerindedir. Fazla mesai ücretinin ödendiğinin ispatı ise işveren üzerindedir.
Fazla Mesai Ücreti Yazılı Deliller
Fazla mesainin ispatı konusunda işyeri kayıtları, giriş çıkışı gösteren belgeler ve işyeri iç yazışmaları delil niteliğindedir.
Fazla Mesai Ücreti Tanık
Fazla mesainin ispatı işyeri kayıtları, giriş çıkışı gösteren belgeler ve işyeri iç yazışmaları gibi yazılı delillerle sağlanamıyorsa, bu durumda tanık beyanlarına göre ispat ve hesaplama yapılması gerekir.
Fazla çalışmanın yazılı delil ya da tanıkla ispatı mümkündür. Ancak işyerinde çalışma düzenini bilmeyen ve bilmesi mümkün olmayan tanıkların anlatımına değer verilemez.
Fazla Mesai Ücreti Bordro
İşçi tarafından imzalanan ücret bordrolarında fazla çalışma ücreti ödendiği açıksa bu durumda işçi daha fazla çalışma yaptığını ileri süremez. İşçinin imzasını taşıyan bu bordrolar sahteliği ispat oluncaya dek kesin delil niteliğindedir. Yani, bordroların sahteliği ispatlanıncaya dek fazla çalışma ücretinin ödendiği varsayılır. Ancak eğer işçi, fazla mesai ücretinin daha fazla olduğuna dair bordroda ihtirazi kayıt koyduysa bu durumda bordroya yansıtılandan daha fazla çalışma yapıldığının ispatı her türlü delille (tanık vb) sağlanabilir.
Fazla Mesai Ücreti Yargıtay Kararları
“…Mahkemece, işyerine giriş ve çıkış kayıtlarının sunulduğu dönem yönünden kayıtlara itibar edilerek, kayıtların olmadığı dönem için ise tanık beyanlarına göre fazla mesai ücreti hesaplatılmalı. takdiri delil niteliğindeki tanık beyanlarıyla kanıtlanan fazla mesai ücretinden karineye dayalı makul indirim (takdiri indirim) yapılmalı. hüküm altına alınacak miktar bakımından davalı lehine oluşan usuli kazanılmış hak gözden kaçırılmamalıdır. Mahkemece eksik inceleme ile yazılı şekilde karar verilmesi hatalı olup, bozmayı gerektirmiştir…” (Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 2015/22124 E, 2018/18063 K, 11.10.2018 T)
“…Somut uyuşmazlıkta, davacı tanık anlatımlarına göre davacının haftalık çalışma süresinin 45 saati aştığı anlaşılmakta olup, davacının üzerinde amiri olarak satış şefi bulunduğu görülmektedir. Bu durum ve dosyadaki kayıtlara göre davacı kendi mesaisini kendisi belirlememekte, amirinin talimatlarına göre hareket etmektedir. Bu nedenle mahkemenin davacının mesaisini kendisi belirlediği ve ayrıca prim aldığı gerekçesiyle fazla mesai talebinin reddi isabetsizdir…” (Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 2014/24585 E, 2015/33127 K, 23.11.2015 T)
Fazla Mesai Ücreti ve Prim
“…Somut uyuşmazlıkta, davacının davalı işyerinde satış görevlisi olarak çalıştığı ve yapılan satış miktarına bağlı olarak prim aldığı dikkate alındığında, yukarıdaki ilke kararımızda belirtildiği üzere fazla çalışma alacağının sadece %50 zamlı kısmının hesaplanması gerekirken, bu husus dikkate alınmadan fazla mesai ücretinin %150 hesaplanması hatalı olup, bozmayı gerektirmiştir…” (Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 2017/4939 E, 2017/9001 K, 25.05.2017 T)
İş akdinin haklı nedenle feshedilip feshedilmediğinin tespiti ve fazla mesai ücreti alacağının hesaplanması ve fazla mesai davası açılması gibi işlemlerinin alanında uzman avukatlar nezdinde yapılması ve açılması muhtemel davanın bir adana iş avukatı ile takibi önem arz etmektedir.
Diğer makalelerimize buradan ulaşabilir veya büromuzdan randevu almak için buraya tıklayabilirsiniz.